In deze post beschrijf ik mijn bespiegelingen over ‘verlies’. Wat is verlies en hoe beïnvloed het ons leven? Heeft verlies alleen een donkere kant of heeft het ook iets moois in zich? Hoe zit het met de angst om te verliezen en de impact daarvan op ons leven? De inspiratie voor deze post komt uit mijn eigen ervaringen met dit thema, ervaringen van cliënten in mijn praktijk en de wijsheden van David Kessler, Elisabeth Kübler-Ross en Bert Hellinger over dit onderwerp.

Verlies kent vele gedaanten; verlies van gezondheid, van relaties, van dierbaren, van werk, van inkomen of van iedere vorm van zekerheid die je op welk gebied dan ook dacht te hebben. Als je erover nadenkt, verliezen we eigenlijk iedere dag wel iets. Ons leven is steeds in beweging en in verandering. Dit betekent dat het leven een afwisselende stroom is van afscheid (moeten) nemen van het oude en een verwelkomen van het nieuwe in ons leven.
Sommige verliezen of veranderingen gaan geleidelijk en daardoor onopgemerkt voorbij, terwijl andere verliezen zo plotseling of groot zijn dat ze een enorme impact hebben op hoe we onszelf beleven en het leven ervaren. Het overlijden van een dierbare, of van een (ongeboren) kind, het einde van een relatie, het wegvallen van je bestaanszekerheid door ziekte of het verlies van baan of huis, het zijn allemaal momenten waarop een verlies heel duidelijk en scherp voelbaar is als crisis en als rouw.
Deze momenten tekenen ons leven en zijn vaak een keerpunt in ons leven. Het geeft een nieuw perspectief op wat we belangrijk vinden en wat niet. Het zijn ook momenten die kansen voor groei in zich hebben, al voelt het op die momenten (vaak) niet zo. Terwijl ik dit schrijf schiet de uitdrukking ‘met de voeten in de modder staan’ door mijn hoofd, gevolgd door het beeld van de lotusbloem. Een prachtige bloem die met haar wortels daadwerkelijk in de modder staat.
Durven we, net als de lotusbloem, met de voeten in de modder te staan, de pijn te voelen, te omarmen en erop te vertrouwen dat het goed komt, goed is? Dat er uit al die pijn ook iets moois kan voortkomen?

Ik herinner me nog die momenten in mijn leven waarop ik zelf afscheid moest nemen en hoe intens verdrietig ik was. Het waren momenten dat ik dacht ik dat ik er nooit meer uit zou komen, dat het verdriet me letterlijk zou verscheuren en ik eraan ten onder zou gaan. Dat als ik het zou toelaten en het helemaal zou voelen, ik mezelf zou verliezen. Die angst saboteerde de acties die ik ondernam om het verdriet een plek te geven. Iets in mij ging het liever uit de weg.
Maar er helemaal van weggaan kan niet. Op de meest onverwachte momenten is het daar opeens toch in kleinere of grotere brokken (en dat is goed). Zo had de angst om mijzelf te verliezen misschien uiteindelijk wel een grotere impact dan het verlies zelf. En zo is dat vaak.
Ik denk bijvoorbeeld aan de impact van reorganisaties op de mensen die in de organisatie werken. De onzekerheid of mensen hun baan wel of niet zullen verliezen is een enorme stressfactor die bij velen in alle facetten van hun leven doorwerkt. De onzekerheid die gepaard gaat met een mogelijk verlies, leidt tot angst om te verliezen en wanneer angst ten tonele verschijnt, verliezen we het contact met onze wortels en de levensstroom.

Elisabeth Kübler-Ross schrijft hierover: ‘Veel van wat het leven ons geeft, komt zonder dat er zorgen en angsten aan vooraf gaan. Onze angsten houden de dood niet tegen, ze houden het leven tegen. Ons leven is meer gericht op omgang met angst en de gevolgen ervan dan we zelf weten of willen toegeven. Angst is een schaduw die alles blokkeert: onze liefde, onze werkelijke gevoelens, ons geluk, ons bestaan zelf.’ (Levenslessen, p. 128)
Verderop schrijft David Kessler: ‘Al onze ingebeelde angsten hebben betrekking op het verleden of de toekomst; alleen liefde speelt zich af in de tegenwoordige tijd. Angst is altijd gebaseerd op iets wat in het verleden plaatsvond; we zijn bang voor iets wat in de toekomst zou kunnen gebeuren. In het heden leven, betekent dus leven in liefde en niet in angst. En we kunnen naar dat doel toewerken door te leren van onszelf te houden. Door onszelf van de liefde te doordringen, kunnen we beginnen onze angsten weg te wassen.’ (Levenslessen, p. 135)

Wanneer je jezelf verliest…
Angst is dus in feite de grootste oorzaak dat we onszelf verliezen. Afgesneden van de levensstroom zijn we als het ware afgesneden van onze wortels en dit leidt vroeg of laat tot het gevoel dat we onszelf zijn verloren. Druk bezig met ‘doen’, presteren en het waarborgen van zekerheid zie ik hoe veel mensen de verbinding met hun wortels verliezen, de verbinding met wie ze werkelijk zijn, met hun passie en levensmissie, met dat waar hun hart van gaat zingen. Veel van hen zijn een wandelend hoofd geworden en voelen het contact niet meer met hun gevoel, hun lichaam, hun waarden, hun eigen kracht. Laat staan dat ze de verbinding voelen met wie ze in essentie zijn. Dit geleidelijke verlies aan contact met de wortels uit zich onder andere in fysieke klachten, ziektes, een burn-out, depressie, verslaving, verlies aan zingeving of zelfvertrouwen.

De uitdrukking ‘It takes one to know one’ is hier wel op zijn plaats. Ik herken dit mechanisme zo goed, omdat ik zelf een tijdlang geen wandelend, maar rennend hoofd was. Je zou denken dat het verlies van mijn partner (16 jaar geleden) dit patroon zou doorbreken en mij met beide voeten stevig op de grond zou zetten. Maar zoals gezegd was de angst te groot om mijzelf  te verliezen en ironisch genoeg was dat precies wat er gebeurde. Ik raakte verder vervreemd van mijn lichaam, gevoel en intuïtie tot ik 9 jaar later op een kruispunt in mijn leven belandde en niet anders kon dan het roer omgooien. Aanvankelijk had ik geen idee welke kant op te gaan, wel voelde ik heel duidelijk dat dit een keerpunt in mijn leven zou zijn. Na alle opleidingen die ik had gevolgd was dit een sprong in het diepe van mijn gevoelsleven, mijn persoonlijke ontwikkeling en groei in bewustzijn. In plaats van mezelf te verliezen vond ik mezelf terug.

Nu 7 jaar later ziet mijn leven er op alle vlakken anders uit. Ik ervaar zingeving en passie in mijn leven en de fysieke klachten die ik toen had (wekelijkse hoofdpijnaanvallen van 2 dagen) heb ik misschien nog 1 of 2 keer per jaar. Toegegeven, nog steeds kan ik in de valkuil stappen om te gaan rennen en met mijn wil te gaan duwen. Belangrijk voor mij is dat ik het nu herken als een mechanisme om ergens van weg te willen en dat ik vervolgens een keuze heb. De vraag die ik me op dit soort momenten stel is: ‘welke pijn of angst wil ik niet voelen, wat duw ik weg, waar wil ik me niet aan overgeven?’ Want meestal is angst er de oorzaak van dat we uit verbinding raken met onszelf en terugvallen in oude patronen.

Gelukkig zijn we dus niet ´echt´ onszelf kwijt. Wel verliezen we het contact met onszelf en de diepere levensstroom waarmee we verbonden zijn. Het mooie is dat hoe vaak je de verbinding ook verliest, je de verbinding altijd weer opnieuw kan aangaan (net zoals je die oude vriend weer kan bellen waarmee je het contact was verloren). Eenmaal weer in verbinding zul je de diepere levensstroom herkennen en datgene wat niet werkelijk bij je past zal wegvallen. Soms gaat dit geleidelijk en zijn het bewuste keuzes die je maakt, en soms komt de crisis of het verlies eerst en ontstaat vanuit dat punt een vernieuwd contact met jezelf.

De weg tussen de 2 deuren…
Een bekend spreekwoord luidt; ‘als er ergens een deur dichtgaat, opent er zich weer een andere’. Dit heb ik zelf ook zo mogen ervaren. Alleen, zoals gezegd hierboven, tussen die 2 deuren is een weg te gaan. Doorgaans hebben we tijd nodig om te rouwen en te aanvaarden dat die ene deur gesloten is voor we ons kunnen openstellen voor datgene dat achter de volgende deur klaarstaat om zich aan ons te ontvouwen.
Elisabeth Kübler-Ross heeft met de 5 fasen van rouw inhoud gegeven aan de weg tussen deze 2 deuren. Zij geeft aan dat een verlies altijd gevolgd wordt door fasen van; ontkenning, woede, onderhandeling, depressie en aanvaarding. Deze fasen kunnen chronologisch op elkaar volgen, maar dit hoeft niet. Iemand kan ook heen en weer bewegen tussen 2 of meerdere fasen alvorens er een gevoel van aanvaarding plaats kan vinden. De tijd die dit neemt is dan ook voor iedereen verschillend. David Kessler voegde er nog een 6e fase aan toe, de fase van betekenisgeving (meaning).

Gaandeweg mijn eigen (meer recente) verlieservaringen heb ik geleerd hoe belangrijk het is om bewust stil te staan bij het verdriet, bij de rouw. Hier ruimte voor te maken en om het verlies in de ogen te kijken, het werkelijk te zien zonder het te willen forceren. Duwen met onze ‘wil’ heeft namelijk geen zin en geloof me ik heb het geprobeerd. Dit proces volgt zijn eigen ritme, is niet aan een vaste tijd gebonden en is niet te sturen met onze rationele mind (je kent het misschien, de verstandige stem in je hoofd die zegt ‘het is goed voor je om nu die en die therapie te gaan volgen of dat en dat te gaan doen’). Het gaat niet om ‘doen’, het gaat om ‘zijn’, waarbij ‘overgave’ het sleutelwoord lijkt (iets dat van nature niet te forceren is).
Uiteindelijk merkte ik, mede door de familieopstellingen, dat door een verlies werkelijk te zien, er contact mee te maken en er simpelweg bij te zijn, in plaats van ertegen te vechten of ervan weg te vluchten, er rust ontstaat. Het verlies neemt als het ware zijn eigen plek in, in het familiesysteem, waardoor de levensstroom weer verder kan stromen. Zo ontstaat er ruimte om de volgende deur te kunnen openen en te ontvangen wat het leven nog te bieden heeft.

In mijn beleving is het ook als het afpellen van de rokken van een ui. Bij iedere nieuwe laag doorleef je in meer of mindere mate opnieuw de 5 stadia met aan het einde een nieuw bewustzijn over de diepere betekenis of impact van diezelfde gebeurtenis.

Verlies vanuit systemisch perspectief…
Het is niet alleen belangrijk voor onszelf dat een ervaren verlies zijn plek krijgt, ook voor de generaties na ons is het van belang. Hierboven benoemde ik al even het systemisch werk. Bert Hellinger benoemt in de familieopstellingen drie wetten. Één daarvan is dat alles gezien wil worden en zijn eigen plek heeft. Op het moment dat bijvoorbeeld een miskraam of overlijden van een dierbare wordt ontkent (en de andere 4 fasen van Kübler-Ross dus niet worden doorleefd) is de kans groot dat het verlies in een volgende generatie opnieuw zichtbaar wordt.
Kinderen staan nog zo open dat zij haarfijn aanvoelen wanneer er conflicten zijn of verdriet is. Zij hebben van nature de neiging om de harmonie te herstellen, de liefde (de levensstroom) weer te laten stromen. Zij ´doen´ dit door zich te identificeren met datgene dat niet gezien wordt en gaan op de plek staan van dat wat gezien moet worden. Zo raken zij als het ware verstrikt met het verlies uit de generatie ervoor, waardoor het zich herhaald. Soms is de herhaling zo precies dat eenzelfde gebeurtenis (bijvoorbeeld een overlijden, ziekte of miskraam) zich zelfs op dezelfde leeftijd herhaald in een volgende generatie. Wanneer in een familieopstelling dit verlies werkelijk gezien wordt door de persoon in de familie die het verlies destijds heeft ervaren, kan er rust in het systeem komen en de levensstroom weer vrij stromen. De persoon die verstrikt was in het verlies van een eerdere generatie kan zijn eigen plek in het familiesysteem innemen en zal merken dat oude (belemmerende) patronen en emoties zich gaan oplossen.

Wat we daadwerkelijk verliezen, daar hebben we vaak geen invloed op. Waar we wel invloed op hebben is hoe we met een feitelijk of dreigend verlies omgaan, welk perspectief we kiezen; angst of liefde.

Geweldig als je deze blog door wilt sturen naar andere mensen voor wie dit wellicht interessant is.

Hartegroet, Stefanie

W. http://www.beallyoucanbe.nl – M. stefanie@beallyoucanbe.nl – T. 06 48 10 27 16 Stefanie Bussing is de vrouw achter Counselingpraktijk ‘Be all you can Be’. Zij begeleidt mens en organisatie in vragen rondom vitaliteit in werk & organisatie en in vragen rondom leven met kanker. Haar uitgangspunt is een vitaal leven, waarin je je volledige potentieel benut en leeft. In haar begeleiding is bewustwording een sleutel. Zij helpt mensen bij het vinden van een nieuw perspectief in situaties waarin zij zich uit het lood geslagen voelen. De ervaring leert dat dit helpt bij het hervinden van  de innerlijke kracht en balans en dat daardoor nieuwe mogelijkheden ontstaan. In haar werk maakt zij onder meer gebruik van het systemisch werk van Bert Hellinger (opstellingen), Transactionele Analyse, Gestalt, The Reconnection® & Reconnective Healing®, teachings van o.a. Eckhart Tolle en Adyashanti en bovenal uit het leven zelf.

Partner bij Academie voor Familieopstellingen (van 2014 – december 2017)

Aangesloten bij Bewust Haarlem http://www.bewusthaarlem.nl